ARNOLFO DI CAMBIO, włoski rzeźbiarz i architekt XIII wieku. Urodził się ok. 1240-45 roku w miejscowości Colle di Val d'Elsa (30km na północny-zachód od Sieny); zmarł pomiędzy 1300 a 1310 rokiem (prawdopodobnie 8 marca 1302 bądź 1308 roku) we Florencji. Uznawany za jednego z największych budowniczych i architektów schyłku XIII wieku.
Był najlepszym uczniem i współpracownikiem Nicoli Pisano. W 1265 pracowali razem przy wykonaniu ambony w katedrze w Sienie. Wraz z rodziną Pisanich uczestniczył również przy wykonaniu fontanny. W latach 1277-1296 działał w Sienie, Perugii, Rzymie. W 1277 roku był w Rzymie na służbie u Karola I Andegaweńskiego. Wykonał dla niego portretową statuę, która jest jedną z najwcześniejszych od czasów starożytnych. Około 1282 roku ukończył nagrobek kardynała Guillaume de Braye w kościele św. Dominika w Orvieto, którym wyznaczył typ nagrobka przyściennego na wiele kolejnych stuleci.
Monumentalny charakter pracy Arnolfo di Cambio pozostawił swoje piętno na wyglądzie Florencji. Od 1296 roku mieszkał we Florencji, gdzie pracował głównie jako architekt. Rozpoczął wtedy budowę florenckiej katedry - Santa Maria del Fiore. Do jej fasady wykonał dekoracje rzeźbiarskie – figury w dolnej jej partii, niestety zniszczone w 1589 roku. Inne jego dzieła architektoniczne nie są udokumentowane, ale przypisuje mu się prace przy budowie kościoła Santa Croce i Palazzo Vecchio. Inne jego dzieła: Pomnik Riccardo Cardinal Annibaldi (1276), Pomnik papieża Bonifacego VIII (1300), Fontanna Spragnionych Ludzi w Perugii, Madonna o szklanych oczach, Grób Honoriusza IV, tabernakulum w kościele San Paolo Fuori le Mura (1285) i Santa Cecilia (1295). Przypisuje mu się wykonanie statuy z brązy św. Piotra do Bazyliki św. Piotra na Watykanie oraz pomnika papieża Hadriana V (1276).
„Madonny na tronie”/”Madonna tronująca”
Arnolfo di Cambio
1270 rok
rzeźba, marmur
wys. 79 cm, szer. 41 cm, gł. 27 cm
pierwotnie prawdopodobnie w kaplicy Wniebowzięcia w katedrze w Pizie
obecnie dzieło zbiorów Muzeum im. Bodego (Bode Museum)
Figura Madonny na Tronie, inaczej Madonny tronującej autorstwa Arnolfa di Cambia z 1270 roku, wykonana z marmuru o wymiarach 79 x 41 x 27 cm. Jej pierwotną lokalizacją była prawdopodobnie kaplica Wniebowzięcia w katedrze w Pizie, obecnie dzieło należy do zbiorów Muzeum Rzeźby i Sztuki bizantyjskiej w Berlinie. Rzeźba zachowała się uszkodzona – Madonna nie ma przednich części rąk oraz pozbawiona jest figury Dzieciątka, na co wskazuje płasko wyprofilowane lewe udo Marii.
Rzeźba o tematyce religijnej, figuralna, samodzielna, zwarta. Ciało Marii wyprostowane z głową przechylona w lewą stronę. Lekko wydłużone proporcje. Fałdy sukni mięsiste i wyraźnie zaznaczone, rytmicznie i schematyczne rozmieszczone. Miejscami powierzchnia głęboko opracowana, co daje wyraziste akcenty cienia. Powierzchnia marmuru wypolerowana, wszystkie partie opracowane równie starannie. Detal zaznaczony w subtelny sposób, na przykład wzór na brzegach szaty.
Podobna taka jego rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z 1310 roku znajduje się w Muzeum dell'Opera del Duomo we Florencji, co umożliwia odtworzenie w oglądzie uszkodzonych elementów.
W zbiorach Muzeum Rzeźby i Sztuki Bizantyńskiej znajduje się jeszcze jedno dzieło Arnolfo di Cambio – „Śmierć Marii” (ok. 1300 rok)
GIOVANNI PISANO, włoski rzeźbiarz i architekt, żyjący na przełomie XIII i XIV wieku. Uznawany za jednego z najwybitniejszych artystów średniowiecznych, epoki gotyku w Europie. W swych dziełach łączył elementy zaczerpnięte z klasycznego antyku z formami północnoeuropejskiego gotyku.
Urodził się prawdopodobnie w Pizie pomiędzy rokiem 1245 a 1250, zmarł w Sienie po 1314 a przed 1319 rokiem. Był synem, uczniem i współpracownikiem Niccola Pisano (1220/25 - 1278/84); stoją razem na czele tradycji włoskiej rzeźby. Często pracowali razem, na przykład przy wykonaniu ambony z sieneńskiej katedry (1265-68) i reliefie fontanny na placu katedralnym w Perugii (1278). Niektóre z ich dzieł są trudne do przypisania konkretnie jednemu bądź drugiemu, gdyż odznaczają się dużym podobieństwem i stylistycznie podobnym stylem, szczególnie przy tych pierwszych dziełach Giovannina. Szybko jednak się usamodzielnił i wypracował własny styl.
Pracował głownie w rejonie Toskanii - Pizie, Sienie i Pistoii. Pierwszym jego samodzielnym dziełem była Madonna z kości słoniowej znajdująca się w katedrze w Pizie. W latach 1277-84 wykonał w Pizie figury rzeźbiarskie do ozdoby Baptysterium z zewnątrz. Żywość posągów potwierdza, że porzucił on spokojny styl ojca. Figury te stanowią też pierwszy przykład włączenia monumentalnej rzeźby do architektury we Florencji Następnie pracował w Sienie (1284-1296), gdzie był wyznaczony głównym architektem dekoracji fasady katedry w tymże mieście. Eleganckie figury, które wykonał pokazują jego tendencje do mieszania motywów gotyckich z antycznymi. Obecnie w fasadzie katedry znajdują się kopie tych figur, a bardzo zniszczone oryginały są w muzeach. Fasada ta była jednym z pierwszych przykładów stylu gotyckiego w architekturze włoskiej i ma zarazem najbardziej ozdobioną fasadę ze wszystkich gotyckich katedr włoskich. Uchodzi również za pierwszy najstarszy przykład włoskiej fasady gotyckiej z programem figuralnym. W 1296 roku rozpoczął pracę przy budowie kościoła San Giovanni w Pizie. Rok później rozpoczął pracę nad amboną dla kościoła Sant' Andre w Pistoia. Założona jest na sześcioboku i ma typową gotycką formę architektoniczną, jednak zamiast łuków z trójliśćmi znajdują się lancetowate ostrołuki. Składa się z pięciu płyt płaskorzeźbionych przedstawiających: Zwiastowanie Marii i Narodzenie Chrystusa; Adorację, Sen Trzech Króli i ostrzeżenie Józefa przez anioła; Rzeź Niewiniątek oraz Sąd Ostateczny. Pracę kończy w 1300 bądź 1301 roku i niemalże od razu rozpoczyna wykonanie ambony dla katedry w Pizie (prace trwały między 1302 a 1310/11 rokiem). Obie ambony były skonstruowane podobnie i zarazem analogicznie do dzieł jego ojca (ambona z Baptysterium w Pizie i ambona katedry w Sienie). Aczkolwiek postacie u młodszego Pisana w swych eleganckich formach i silnym nacechowaniu emocjonalnym wyraźnie nawiązują do francuskiego gotyku; widoczne są inspiracje gotyckimi francuskimi płaskorzeźbami z kości słoniowej. Dramatyczne sceny z pizańskiej ambony stanowią niezaprzeczalnie jego arcydzieło. Jego ostatnie dzieło prawdopodobnie pochodzi z 1313 roku i stanowi monumentalny nagrobek Małgorzaty Brabanckiej, zmarłej w 1311 roku, wykonany na prośbę jej męża Henryka VII.
„Engelpietà” (zmarły Chrystus w towarzystwie aniołów)
fragment ambony z katedry w Pizie
Giovanni Pisano
ok. 1300 rok
fragment ambony z katedry w Pizie
Giovanni Pisano
ok. 1300 rok
marmur
wys. 44 cm, szer. 45 cm, gł. 36 cm
dzieło zbiorów Muzeum im. Bodego (Bode Museum)
wys. 44 cm, szer. 45 cm, gł. 36 cm
dzieło zbiorów Muzeum im. Bodego (Bode Museum)
„Engelpietà”, czyli przedstawienie zmarłego Chrystusa w towarzystwie aniołów, autorstwa Giovannina Pisano, z ok. 1300 rok wykonane z marmuru. Stanowi fragment ambony z katedry w Pizie i jest to jedno z najwcześniejszych przedstawień zmarłego Chrystusa w otoczeniu aniołów, a nie Marii. Obecnie fragment ten, o wymiarach 44 x 45 x 36, należy do zbiorów Muzeum Rzeźby i Sztuki Bizantyjskiej w Berlinie.
Dzieło to stanowi wysoki relief, ale miejscami opracowane jest pełnoplastycznie, niestety większość trójwymiarowych partii uległa uszkodzeniu. Postać Chrystusa w centrum, a po jego bokach anioły.
Ambona z katedry w Pizie znajdowała się w prawym chórze, ale została zniszczona w pożarze w 1595 (bądź 1599) roku, a ocalałe części zostały zdemontowane. W 1926 roku została złożona ponownie, nie wszystkie części wróciły jednak na dawne miejsce; większość fragmentów, jak na przykład ten, znajdują się w różnych muzeach; zastąpiono je kopiami.
Ambona założona na oktogonie (podobnie jak ta sieneńska wykonana przez jego ojca), stoi na zaokrąglonym cokołem. Zdobi ją dziewięć scen z Nowego Testamentu. Narracja w płaskorzeźbach jest zawiła i stłoczona. Umieścił też nowe sceny jak np. epizody z życia Jana Chrzciciele czy Chrystus przed Kajfaszem. Relief jest ryty głęboko, a momentami niektóre elementy są całkowicie opracowane. Można też zaobserwować nietypowe, odmienne proporcje wśród figur.